Оҕо куһаҕаҥҥа түбэстэҕинэ,
Ийэ сүрэҕэ хоргутар.
Ханнык баҕарар түгэҥҥэ,
Ийэ көмөлөһө кэлиэ.
Ийэни куруук үөрдүөҕүҥ,
Ийэни куруук харыстыаҕыҥ!
(Михайлова Юлиана)
Мин ийэм үчүгэй баҕайы,оҕолорун таптыыр, харыстыыр. Ийэбин үөрдээри, кэлэ илигинэ, иһит сууйабын, хотоҥҥо үлэлиибин. Ыраах бардаҕына ахтабын. Ийэбин олус таптыыбын!
(Семенов Иван)
Мин ийэм үлэтэ – пароходство,
Олус эппиэтинэстээх.
Ийэбин аҕыннахпына, эрийэн,
Доруобуйатын ыйытабын,
Оттон кини- мин үөрэхпин.
Ийэбин олус таптыыбын,
Илии-атах буолан көмөлөһөбүн.
(Васильев Бойтон)
Мин ийэм күн курдук сырдык,
Баттахпын кэрэтик өрөр,
Сатаан утуйбатахпына,
Ырыа ыллыыр.
Сылайбатын диэн ас астыыбын,
Иһит, дьиэ сууйан көмөлөһөбүн.
Улааттахпына, үлэ булан иитиэм.
Ийэбин олус күүскэ таптыыбын!
(Авелова Лилия)
Мин ийэм көмүс сүрэхтээх. Кини биһиэхэ көмөлөһөр. Утуйа сыттаҕына, ас бэлэмнээччибит, сороҕор, торт оҥоробут. Биһиги ийэбитин таптыыбыт.
(Спиридонова Нарыйа)
Сырдык ыраас мичээрэ,
Мин дууһабын долгутар.
Кини сымнаҕас илиитэ,
Мин сүрэхпин уулларар.
Ийэм сыралаах үлэтин быыһыгар
Миэхэ дууһатын арыйар.
Аал уоппутун күөдүтээччи
Биһиги күн тэҥэ ийэбит.
(Баишев Виталий)
Ийэм олус үлэһит. Сарсыарда молокопууҥҥа, күнүс оскуолаҕа үлэлиир барар. Киэһэ биирдэ кэлэр. Кини дьиэ, иһит уонна таҥас сууйар. Ас астыыр. Миэхэ үчүгэй баҕайы жилет уонна ыстаан тикпитэ. Ийэм көмүс илиилээх. Онно мин махтанабын!
(Софронов Виктор)
Ийэлэр бары оҕолорун таптыыллар. Мин ийэм наһаа элбэҕи билэр, сатыыр. Биһиги бары бииргэ оттуубут, сир астыыбыт, үлэлиибит. Ыраах бардаҕына, куруук саныыбын, ахтабын, сороҕор, хараҕым уута түһээччи. Эһиги эмиэ, оҕолоор, ийэҕитин харыстааҥ, куруук көмөлөһө сылдьыҥ. Мин ийэбин наһаа күүскэ таптыыбын.
(Анисимова Дайаана)
Мин ийэбин олох күүскэ таптыыбын! Кини саамай кыраһыабай. Ийэбэр таҥас сууйарга, дьиэ хомуйарга, иһит сууйарга көмөлөһөбүн. Мин ийэбин харыстыыбын. Ийэ соҕотох. Ийэҕитин харыстааҥ!
(Алексеев Михаил)
Мин ийэм олус талааннаах, олус кыраһыабай. Асчыт, иистэнньэҥ, үчүгэйдик уруһуйдуур, үҥкүүлүүр, ыллыыр. Ийэбин кытта бастакы пирог оҥорбуппун, бастакы миин буһарбыппын, куоракка барбыт кэмнэрбин олус өйдүүбүн. Мин ийэбинэн киэн туттабын, ийэбин таптыыбын!
(Саввинова Сандаара)
Ийэбин олус, олус күүскэ таптыыбын! Сайын куоракка дакылаат күрэҕэр кыттаары, долгуйа ахан сырыттым. Ийэм төлөпүөнүнэн эрийэн, “долгуйума, үчүгэйдик кытын” диэн алҕаата. Кэпсэтии кэнниттэн, долгуйбутум ааһан хаалла уонна эрэллээхтик кыттан III миэстэни ылбытым. Ийэм ыраах да буоллар көмөлөстө. Күндү ийэбэр махтанабын!
(Семенова Анна)
Мин ийэм араас кинигэлэри ааҕарын уонна саҥа рецебинэн бурдук аһы астыырын сөбүлүүр. Соторутааҕыта, быраатым Эрсан төрөөбүт күнүгэр шоколаднай торт оҥорбуппут. Мин ийэбин таптыыбын!
(Алексеева Элеонора)
Ийэ диэн тыл олус сымнаҕастык, кэрэттэн кэрэтик иһиллэр. Мин ийэбин олус күүскэ таптыыбын. Ийэм миигин астыырга, баайарга, оҕуруокка үлэлииргэ о.д.а. үөрэппитэ. Ийэбин кытта «панкейк» блины буһарарбын сөбүлүүбүн. Племянникпар бэргэһэ уонна пинетка баайбыппыт. Таптыаҕыҥ, харыстыаҕыҥ, үтүөтүк саныаҕыҥ Ийэни!
(Яковлева Анита)
Ийэ күндүттэн күндү, кэрэттэн кэрэ. Кини барытын сатыыр, ыарахан кэмҥэ көмөлөһөр. Ийэм миигин торт буһарарга үөрэппитэ. Наһаа астына-астына буһарбытым, оһохтон таһааран баран, остуолга уурбутум, сыстан хаалбыт этэ. «Бастакы буһараргар сороҕор сатаммат, иккиһин оҥороор» диэн сүбэлээбитэ. Ийэ диэн соҕотох, ол иһин ийэҕитигэр көмөлөһүҥ, харыстааҥ, таптааҥ!
(Никифорова Наима)
Ийэ хас биирдии оҕоҕо баар. Оҕолор бары ийэлэргитин харыстааҥ, таптааҥ. Бэйэҕит эмиэ ийэҕитин өйдүүр буолуҥ, үөрдэр буолуҥ. Мин ийэм барытын сатыыр. Кини учуутал, сороҕор отчуот толорон, түүнү быһа соҕотох олорор. Мин киниэхэ доҕор буолан олоробун.
(Михайлова Эвелина)
Мин кыра эрдэхпиттэн ийэбин кытта сир астыы барааччыбын. Сайын дьэдьэннии, сугуннуу, күһүн отоннуу, тэллэйдии. Ас буһарарга, сороҕор, эти кырбастааччыбын. Онтон ийэм туус, мокоруон кутааччы. Мин ийэм олус үчүгэй. Ийэбин олус күүскэ таптыыбын!
(Спиридонов Алексей)
Мин ийэбинээн иллэҥ кэммитигэр дуобат, шашка уонна дженго оонньуурбутун сөбүлүүбүт. Сороҕор, иккиэн ас астыыбыт, дьиэ быылын сотобут. Ийэ бу сиргэ биир. Ийэни таптыахха, чараас уйан дууһатын харыстыахха!
(Егоров Юрий)
Мин ийэм түөрт оҕону тэҥ тапталынан угуттуур, тэҥ сылааһынан сыламныыр, иитэр-такыйар, атахпытыгар туруохпутугар диэри өйүүр. Барыбытын ырааска уонна сырдыкка эрэ үөрэтэр, кууһар, сыллыыр. Ийэ бу сиргэ оҕоҕо биир эрэ, собус-соҕотох. Мин ийэбин таптыыбын уонна өрүү таптыаҕым!
(Захарова Камила)
Ийэм мичээрэ сырдыктан сырдык,
Эйэҕэс санаатынан миигин өйүүр.
Үчүгэйтэн үчүгэйи баҕарабын,
Ийэм миэхэ күндүттэн күндү!
(Спиридонова Нюргина)
Куруук көрөр-харайар,
Миигин сүтэрэн долгуйар,
Сонуммутун куруук истэр,
Ийэм, ийэм барахсан!
Мин эйигин таптыыбын,
Көрдөрбөккө харыстыыбын,
Эн тускар долгуйабын,
Ийэм, ийэм барахсан!
(Захарова Сахайа)
Ийэ - сылаас көрүүтэ, истиҥ мичээрэ,
Тымныы кыһыны уулларыа,
Ийэ - олоххо сирдиир сырдык күүс,
Миигин көмүскүө-харайыа.
(Кейметинова Марианна)
Махтанабын – эн миигин
Сырдыкка таһаарбыккар,
Аартык аанын арыйан биэрбиккэр.
Махтанабын – эн миигин
Иитэн-харайан,
Аһатан-сиэтэн улаатыннарбыккар.
Барҕа махтал – илиигиттэн сиэтэн,
Суолум устун бара туруом.
(Ноговицына Светлана)
Ийэ – кэрэттэн кэрэ,
Ийэ – күндүттэн күндү,
Өйдөөбөтөххүн өйдөтөр,
Баҕа санааҕын толорор.
Мин күндү киһим,
Доҕорум - Ийэм буолар.
(Обутова Елизавета)
Махтанабын – күн күбэй ийэбэр,
Күн сирин көрдөбүккэр,
Миигин улаатыннарбыккар.
Таптыыбын – сылаас мичээргин,
Эйигин хаһан да умнуом суоҕа.
(Лепчиков Альберт)
Мин ийэм саамай кыраһыабай, саамай бэһиэлэй, саамай кыһамньылаах. Ийэбэр мэлдьи махтанабын уонна иэстээх хааларбын өйдүүбүн. Кини миигин төрөппүтэ, ииппитэ. Ыраах күрэхтэһэ бардахпына, санаабар, ийэм аттыбар баар курдук. Ийэм миигин улахан үөрэхтээх киһи буоларга үөрэтэр. Мин ийэбин таптыыбын!
(Гуляева Эдуарда)
Мин ийэм күндү киһи. Кини бааһынай, сырдык өҥнөөх баттахтаах уонна кэрэ дьүһүннээх. Ийэм миэхэ дьиэҕэ үлэбин өйдөөбөтөхпүнэ көмөлөһөр, ыарахан түгэммэр өрүү аттыбар баар. Мин ийэбин олус күүскэ таптыыбын!
(Семенова Саргылана)
Мин ийэм илиитэ сылаас да сылаас, астыыр аһа минньигэс да минньигэс. Сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри оскуолаҕа үлэлиир, наһаа ыараханнык сөтөллөр. Туруоруммут сыалын ситиһэр.
Кини иллэҥ кэмигэр оҕуруокка үлэлиирин, киинэ көрөрүн, араас дойдуларга айанныырын сөбүлүүр.
Эдьиийбин, убайдарбын уонна миигин атахпытыгар туруорбут күндү киһибит буолар. Ийэ диэн соҕотох, ийэҕитин таптааҥ! Ийэм саамай кыраһыабай, мин ийэбинэн киэн туттабын!
(Афанасьева Сардана)
Ийэм сымнаҕас майгыта
Миигин үөрдэр,
Ийэм нарын куолаһа
Миигин долгутар.
Ийэм сылаас илиитэ
Миигин кууһарын сөбүлүүбүн,
Ийэм минньигэс аһын
Амсайарбын астынабын.
(Степанова Влада)
Күннээҕэр күндү, ыйдааҕар ыраас, таптыыр киһим – Ийэм буолар. Кини миэхэ олоҕу биэрбит күндү киһим. Дьиэбэр кэллэхпинэ, итии, минньигэс аһынан үөрэ-көтө көрсөр. Ийэбин күүскэ таптыыбын, аттыбар мэлдьи баар буоллаҕына, дууһам чэпчиир, сырдыгынан сыдьаайар.
(Кононова Айыллаана)
Биһиги ийэбит
Туох баар күндү киһибит.
Баҕа санааҥ туолар,
Ийэ эрэ баар буолан.
Кыра сылдьан оонньуурбун ыһан,
Ийэм хомуйааччы, дэлби сылайааччы.
(Дьяконов Артем)
Ийэм миигин таптыыр, мин эмиэ ийэбин таптыыбын. Ийэм дьүөгэтин кытта бэҕэһээ туһах иитэн кэлбитэ. Мин тохсуһунан бүтэн бардахпына, ийэбин таптыы, саныы сылдьыаҕым. Үөрэнэн бүтэн тиийдэхпинэ, миэхэ сылаас миин уурбут буолааччы, ону үөрэ-көтө иһээччибин. Ийэбин олус күүскэ таптыыбын, алмааска да, көмүскэ да биэрбэппин. Ийэм үөрэ-көтө сылдьарыгар баҕарабын.
(Кононов Егор)
Мин ийэбин наһаа күүскэ таптыыбын, кини баар буолан биһиги күн сирин көрдөхпүт. Кыра эрдэхпититтэн көрөн-аһатан улаатыннарда. Ол иһин ийэҕитин таптааҥ, куруутун үөрдэ-көтүтэ сылдьыҥ! Ийэ олоххо биир эрэ... Ийэни таптааҥ-харыстааҥ!
(Гурьев Айхал)
Мин ийэм наһаа үчүгэй. Сыыһа оҥордохпуна, сүбэ биэрэр. Мин бастакы куһум көҕөн этэ, онно кини наһаа үөрбүтэ. Убайбынаан Тыһаҕаска ынахтарбытын аҕала барбыппыт, онно икки улардаах кэлбиппит. Айаҕыгар арыы соппута уонна өссө бултаатыннар диэн эппитэ. Мин ийэбин наһаа күүскэ таптыыбын!
(Ноговицын Гаврил)
Ийэлэри таптыахха,
Эрдэттэн харыстыахха,
Эһиги махтаныҥ,
Төрөппүт ийэлэргитигэр!
(Лепчиков Виктор)
Ийэбэр
Махтанабын эйиэхэ -
Бу күн сиригэр төрөппүккэр,
Махтанабын эйиэхэ -
Бу күн сирин көрдөрбүккэр,
Махтанабын эйиэхэ -
Миигин көрбүккэр,
Чэгиэн-чэбдик мичээрин
Миигин үөрдэр,
Эн кэрэ куолаһын
Миигин үөрдэр,
Мин ыраас тапталым
Эйиэхэ ананар, мин ийэм!
(Левин Максим)
Ийэ – ийэ диэн кэрэ тыл. Ханнык да киһиэхэ ийэтээҕэр күндү, кэрэ, сэмэй, нарын, сылаас киһи суох. Хайа да кыыс оҕоҕо ийэ быдан чугас буолар, төһө да аҕатын таптыыр буоллун, син биир ийэ кыыс оҕоҕо чугас буолар. Ити мин санаабар. Ийэбин таптыыбын, убаастыыбын!
(Саввинова Анастасия)
Күндү Ийэкээм!
Эн баар буолаҥҥын
Биһиги баарбыт.
Махтанабын Эйиэхэ!
Биһигини төрөппүккэр.
Махтанабын Эйиэхэ!
Көрбүккэр-аһаппыккар.
Махтанабын Эйиэхэ!
Бу күн сиригэр бааргар.
(Михайлова Лаура)
Мин ийэм, мин ийэм
Кэрэттэн кэрэ, дьоллоохтон дьоллоох.
Ийэбин кууһабын, этэбин таптыырбын,
Күн күбэй ийэбин таптыыбын.
Мин ийэм, мин ийэм
Нарынтан нарын, үтүөттэн үтүө
Үөрэрэ күн курдук сырдык,
Мичээрэ ый курдук ыраас.
(Яковлев Александр)
Күн күбэй ийэм,
Күн сырдыгын кэриэтэ,
Сып-сылаас мичээрэ
Сүрэхпин уулларар.
Таптыаҕыҥ ийэни
Олохпут сырдыгын,
Таптыаҕыҥ ийэни
Олохпут тухары!
(Саввинова Тамара)
Ийэм миэхэ саамай чугас доҕорум, күндү киһим. Биирдэ ыалдьа сылдьыбыппар ийэм күнүстэри-түүннэри мин аттыбар олорбута. Кини итии, сылаас, сымнаҕас илиитинэн илиибин сиэтэн аттыбар олорбута. Мин ийэм бу сиргэ саамай кыраһыабай, үчүгэй майгылаах, барытын өйдүүр, сүбэ биэрэр. Мин ийэбин олус күүскэ таптыыбын, ахтабын!
(Чувашова Надежда)
Ийэ – кэрэттэн кэрэ тыл. Кини саамай кэрэ, нарын, кыраһыабай уонна хаһаайыстыбаннай. Араас тэрээһиннэргэ кытыннахпына олус долгуйар. Туох эмэ сатамматаҕына, санаатын түһэрбэт, куруук бэһиэлэй. Мин бастакы буһарбыт аһым “рулет” этэ. Онно ийэм миигин олус хайҕаабыта, сыллаан ылбыта. “Дьэ, туһа киһитэ буолбуккун”-диэн эппитэ. Кини сыллаатаҕына, наһаа да сылаастык, минньигэстик ааһар. Ийэм куруук аттыбар баар буолуоҕун баҕарабын.
(Захарова Анна)
Күлүмнүүр көмүс күһүн ортотугар
Кэрэ кэмҥэ Бүлүү эҥэригэр,
Күн сирин аан маҥнай көрдөрбүт
Күндү киһим, Эн буолаҕын-Ийэкээм.
Эн сырдык мөссүөнүҥ,
Эн минньигэс мичээриҥ,
Эн сылаастык кууһарыҥ
Туохха да тэҥнэспэт.
(Анисимова Нарыйа)
Хас биирдии улуу суруйааччы, спортсмен, уруһуйдьут о.д.а. биллэр-көстөр киһи үтүө өйөбүлэ, сүрүн тирэҕэ, кини күүстээх санаалаах ийэтэ буолар.
Мин ийэм элэккэй мичээрдээх, саха дьахтарын сиэринэн уһун суһуохтаах, амарах сүрэхтээх, олус ис киирбэх дьүһүннээх. Ийэм ыарахан түгэҥҥэ түбэстэхпинэ, барытынан көмөлөһөр, өйдүү сатыыр, тэҥҥэ үллэстэр. Экзаменнарга, дакылаат ааҕыытыгар, санаабар, бэйэбинээҕэр ордук долгуйар.
(Гуляева Эсланда)
Сарсыарда ийэм буһарбыт алаадьытын сыта миигин туруорар. Кини буһарбыт аһа, тикпит таҥаһа – саамай күндү. Мин ийэбин күҥҥэ тэҥниибин, олус таптыыбын. Кини миигин өйдүүр, өйүүр. Саамай чугас киһим. Таптыыбын ийэбин!
(Семенова Валерия)
Ийэ диэн күн сиригэр күндү киһи. Кини миигин кэрэ кыыс буолуохпар диэри көрөн-харайан кэллэ. Улаатан бардахпына, ийэм сылаас бэрэскитин ахтыам. Ийэбэр махталым муҥура суох. Мин ийэбин таптыыбын!
(Семенова Алексия)
Ийэ диэн ийэ. Ийэм миигин олоҕу хайдах үчүгэйдик, дьоллоохтук олорорго үөрэтэр. Ийэбэр эрэ буолбакка, айбыт аҕабар эмиэ улаханнык махтанабын. Мин ийэ буоллахпына оҕобун көрүөм.
(Дмитриева Светлана)
Сарсыардааҥҥы тахсар күн
Күлүмүрдэс сардаҥата -
Ийэм мичээрин кэриэтэ.
Тыал оргууй сипсийэн,
Хатыҥнары суугунатар тыаһа -
Эн көмүс куоласкын санатар.
Буспут моонньоҕон курдук
Хара харахтаргын,
Кыһыл дьэдьэн курдук
Тэтэркэй имнэргин.
Бу айылҕа
Кэрэ көстүүтүгэр
Майгынната көрөбүн -
Мин күндү киһибин.
(Петрова Александра)
Ийэм миигин 17 сыл устата итии аһынан аһатан, сылаас таҥаһынан хааччыйан, хаппырыыспын тулуйан, оҕом дьоллоох эрэ киһи буоллун диэн үгүс сыраҕын уурбуккар, Эйиэхэ, махталым муҥура суох!
(Мальцева Елизавета)
Мин оҕо сааһым доҕоро,
Сүбэ биэрбит киһим – Ийэм.
Хас кыайыым аайы
Үөрэн биэрбит киһим – Ийэм.
Ханна да тиийдэрбин
Эйигин эрэ саныам – Ийэкээ.
Ыарахан түгэннэрбэр
Эйигиттэн ыйытыам – Ийэкээ.
(Саввинов Спиридон)
Ийэ мичээрэ олус сырдык,
Ийэ үөрдэҕинэ, мин үөрэбин.
Ийэбин күн сиригэр
Саамай дьоллооҕунан ааҕабын.
(Семенова Вероника)
Махтанабын ийэбэр,
Күн сирин көрдөрбүккэр,
Эн ыраас мичээрин
Мин олохпун киэргэтэр.
Махтанабын ийэбэр,
Иитэн улаатыннарбыккар,
Эн кэрэ мөссүөнүҥ
Мин сүрэхпин сылытар.
Эн күлэргиттэн-үөрэргиттэн
Мин олоҕум салҕанар.
Ийээ, мин эйигин
Олус күүскэ таптыыбын!
(Алексеев Айтал)
Хас күн ахсын сарсыарда туруоран,
Оскуолаҕа үөрэттэрэ ыытар.
Хас күн ахсын оскуолаттан кэллэххэ,
Истиҥ минньигэс мичээринэн көрсөр.
Хас күн ахсын иллэҥэ суох ийэм
Ол да буоллар, мин кинини таптыыбын!
(Баишева Кира)
Биһиги Ийэбит биһиэхэ таптала муҥура суох, туохха да тэҥнэспэт. Миэхэ Ийэм суолтата олус улахан. Кини миэхэ үтүө сүбэһит, олоххо суолбун буларбар, Ийэм сырдык сулус буолан сыдьаайар.
(Егорова Виктория)
Анисимов Алексей Евсеевич
Мин аҕам, Алексей Евсеевич, Бүлүү улууһун II Күүлэт нэһилиэгэр Евсей уонна Прасковья Анисимовтар дьиэ кэргэнигэр үһүс оҕонон төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүттэр алталар: Марина, Күннэй, аҕам, Эльвира. Евсей, Венера.
Аҕам Новай Мастаахха баһаарынай массыынаҕа суоппарынан үлэлиир. Сарсыарда оскуолаҕа үөрэнэ бардахпытына, миин буһарар, асчыт бэрдэ.
Миигин кыра сырыттахпына, баттахпын өрөөччү, детсадка таһааччы. Таптаан, араас ааты биэрээччи. Аҕабын кытта күрэхтэһээччибит, уруһуйдуурга үөрэтээччи.
Сарсыарда турдахпына, аҕам араадьыйа истэ-истэ, тэҥҥэ ыллыырын истээччибин. Иллэҥ кэмигэр, дьарык оҥостон, маһынан уһанарын сөбүлүүр, устуул оҥорон атыылааччы. Сороҕор гаражка тахсан, массыына оҥорор.
Аҕам күүстээх-уохтаах, биэс оҕолоох, кыраһыабай кэргэннээх, үчүгэй олохтоох.
(Дайааана Анисимова)
Саввинов Егор Спиридонович
Аҕам, Саввинов Егор Спиридонович, 1976 сыллаахха Кэбээйи улууһун Арыылаах нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Ийэтэ-Саввинова (Захарова) Тамара Егоровна, аҕата-Саввинов Спиридон Данилович. Аҕам бииргэ төрөөбүттэрэ бэһиэлэр. Мин аҕам төрдүс оҕо буолар. Кинилэр Арыылаахха, Мукучуга уонна Мастаахха олоро сылдьыбыттара. Билигин Тамара Егоровна үс улахан уолаттарын кытта Мастаахха олороллор.
Мин аҕам Мастаах орто оскуолатын бүтэрэн, инженер-строитель үөрэҕэр үөрэнэн, үрдүк үөрэҕи ылбыта. Бастаан, оскуолаҕа физкультура учууталынан өр сыл үлэлээбитэ, онтон Новай Мастаахха баһаарынай чааска инструкторынан киирбитэ, билигин нэһилиэк администрациятыгар тыа хаһаайыстыбатын специалиһынан үлэлии сылдьар.
Аҕам спортсмен, онон араас күрэхтэһиилэргэ көхтөөхтүк кыттар.
Дьарык оҥостон сылгылары көрөр-харайар, куруолуктары иитэр. Кыһын аайы балыктыырын сөбүлүүр. Илим көрөр, күөгүлүүр. Иллэҥ кэмигэр телевизор көрөр, спортзалга дьарыктанар уонна доруобай олох уобараһын тутуһар. Ийэбит ыраах бардаҕына, ас астыыр, килиэп буһарар. Уруокпутун толорорго көмөлөһөр.
(Сандаара Саввинова)
Спиридонов Михаил Робинзонович
Мин аҕам, Михаил Робинзонович, Сунтаар улууһуттан төрүттээх, бииргэ төрөөбүттэрэ үһүөлэр. Кини орто үөрэхтээх, үөрэҕэ-бэтэринээр.
Мин сайын аҕабын кытта оттуу барааччыбыт, балыктааччыбыт. Кини маһынан уһанарын сөбүлүүр, ас астааччы. Мин аҕалаах буоламмын киэн туттабын уонна киниэхэ көмө буолабын.
(Алексей Спиридонов)
Яковлев Владимир Иннокетьевич
Мин аҕам, Владимир Иннокентьевич, 1968 сыллаахха Мукучуга төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүттэрэ: Маша, Вика, Женя, Александр, Спартак, Коля, Бааньыска. Аҕам бастакынан төрөөбүтэ.
Аҕам күнүс ас буһарар, түүн уһанар. Буһарар аһыттан «лагман» диэн миинин сөбүлүүбүн. Араас быыстапкаларга кыттааччы, хомуска оонньуурун сөбүлүүр.
Мин аҕам ийэтигэр майгынныыр үһүбүн. Кыра эрдэхпинэ, киэһэ тахсан сулустары көрөөччүбүт. Аҕабын батаммын, ону-маны оҥорорбун сөбүлүүбүн.
(Анита Яковлева)
Эверстов Петр Гаврильевич
Мин аҕам, Петр Гаврильевич, Нам улууһун Хамаҕатта нэһилиэгиттэн сылдьар. Бииргэ төрөөбүттэрэ икки этилэр, убайа Ньургун.
Билигин аҕам ийэбинээн бэкээринэҕэ үлэлиир уонна массыына оҥорор. Мин бэкээринэҕэ эрэ бардахпына, кинини көрөбүн. Мин төрөөбүппэр кэлбэтэҕэ, тоҕо? Билбэтим.
Кини ас буһарар, массыына ыытар, кустуур, куобахтыыр о.д.а. Миигин сороҕор, бултуу илдьэ барааччы. Балыктыы илдьэ барбат. Кэмпэрээччигэ оттуу иккиэн эрэ барааччыбыт, онтон Гоша ыалдьан барбат.
(Никифор Эверстов)
Семенов Дорофей Петрович
Мин аҕам, Дорофей Петрович, 1974 сыллаахха Семеновтар дьиэ кэргэнигэр сэттис оҕонон төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүттэр аҕыстар.
Аҕам билигин баһаарынай сулууспаҕа суоппарынан үлэлиир. Сөбүлүүр дьарыга: бултааһын, балыктааһын, уһанааһын. Биһиги оскуолаҕа сырыттахпытына, аҕабыт миин, торуой буһарааччы.
Билигин иллэҥ кэмигэр кыра бырааппытын көрөр.
Сайын бииргэ кууруссаларбытыгар Мастаах күөлүгэр киирэн илимнээччибит. Кини илим көрөр, мин тыыга уу киирдэҕинэ, сүөкээччибин. Биирдэ эмит, илим куоппатын диэн тутааччыбын.
Былырыын Чэмэгээйигэ оттуу барсыбыппыт. Арыый кутталлаах, күлүүлээх түгэн. Сайылыкка киирэр сыырга тахсан испиппит. Аҕам ынырыгын гаастаабыта. Ону суолга чөҥөчөк баарын кыайан тахсыбакка, сырылаан түспүппүт.
Мин аҕабын күүскэ-күүскэ таптыыбын. Аҕалар бырааһынньыктарынан эҕэрдэлиибин!
(Аня Семенова)
Егоров Иннокентий Николаевич
Мин аҕам, Егоров Иннокентий Николаевич. Кини 1976 сыллаахха Егоровтар дьиэ кэргэнигэр иккис оҕонон төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүттэрэ: Паша, аҕам, Мотя, Терентий уонна Дуня.
Кини газ үлэһитэ этэ. Иллэҥ кэмигэр ырыа-хоһоон айарын, гитараҕа оонньуурун сөбүлүүр. Биһиэхэ маһынан оонньуур оҥороро, дьоҥҥо көмө киһи этэ. Аҕам «Үрүҥ күөл үрдүгэр» диэн ырыатын сөбүлүүбүн.
Үрүҥ күөл үрдүгэр
Үрдүк күн үҥкүүлүүр,
Эн тускар дьол-үөрүү
Ырыата дьурулуур.
Күн бүгүн ол иһин
Мин таспар эн бааргын,
Сүттэ диэн мунчаарбыт
Үөрүүбүн аҕалбыт.
Хаамарга чэпчэки
Ханнык да суол буоллун,
Тулаҕар мэлдьитин
Тыынар күөх чэчир.
Мин аҕабынан киэн туттабын, аатын үйэлэргэ ааттатан иһиэм!
(Юрий Егоров)
Андреев Радомир Николаевич
Мин аҕам Радомир Николаевич 1977 сыллаахха муус устар 13 күнүгэр төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүттэрэ: эдьиийэ-Ага, убайа-Эдик, балтыта-Аня. Ийэлээх аҕата Лаана уонна Виталий.
Мин аҕам ЯТЭККэ үлэлиир. Аҕабын кытта сылдьарбын наһаа сөбүлүүбүн, кини наар үөрэ-көтө сылдьар, туохтан да хомойбот. Массыына оҥорорун олус сөбүлүүр. Эбиэккэ собо миинин наар аҕам буһарар этэ.
Сайын аайы аҕабар баран, мин ханна барабын да, онно барабыт. Мин тугу эрэ сөбүлээтэхпинэ, атыылаһан ылар. Миигин туохха да хомоппот, үөрдэ эрэ сылдьар. Мин аҕам барыларыттан атын, эппитин толорор. Аҕам астыырын наһаа сатаабат да, кини буһардаҕына сөбүлүүбүн.
Кыра эрдэхпинэ, биири өйдүүбүн. Эһээлээх эбээбэр элбэх-элбэх сибэкки үүнэн тураллара. Онно аҕам миэхэ сибэккиттэн наһаа үчүгэй букет оҥорбута. Наһаа сөбүлээбитим, астыммытым. Мин аҕам үтүө киһи, баҕарабын сырдыктан сырдыгы, үтүөнү, уһун дьоллоох олоҕу!
(Элеонора Андреева)
Прокопьев Николай Николаевич
Мин аҕам, Николай Николаевич 1981 сыллаахха Мукучуга төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүттэрэ: Иван, Вера, Ира уонна аҕам.
Мин аҕам идэтинэн быраас үөрэхтээх, Мукучуга үлэлиир. Кини элбэҕи үлэлиир, ас астыырын сөбүлүүр, аҕам ийэбин пицца буһарарга үөрэппитэ. Аҕам биһиэхэ кэллэҕинэ, иккиэн астыыбыт уонна чугас дьоннорбутун үөрдэбит. Аҕам миэхэ улааттаххына быраас буолаар диэччи, ону мин суох диэччибин. Аҕам иллэҥ кэмигэр үлэтиттэн сынньанарын, телевизор көрөрүн сөбүлүүр.
Мин аҕабын аҕалар күннэринэн эҕэрдэлиибин. Баҕарыам этэ, кытаанах доруобуйаны, үлэтигэр ситиһиилэри!
(Элеонора Алексеева)
Дмитриев Владимир Владимирович
Мин аҕам, Владимир Владимирович, Дмитриевтар дьиэ кэргэнигэр үһүс оҕонон төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүттэрэ: Мария, Фрося, аҕам уонна Гаврил кыра уол. Мин аҕам аҕата Дмитриев Владимир Владимирович, онтон ийэтэ Дмитриева Наталья.
Мин аҕам газка үлэлиир. Кини табаарыһа-Сергей. Кини ас астыырын сөбүлүүр уонна массыына оҥорор.
(Наима Никифорова)
Уйгу-быйаҥ ыһыаҕа
Сахаларга саамай улахан бырааһынньыгынан ыһыах буолар. Ыһыах от-мас көҕөрөн, сир-дойду ситэн силигилээн турар кэмигэр, бэс ыйын иккис аҥарыгар буолар. Бу кэмҥэ Үрүҥ Айыы Тойон сиргэ чугаһыыр, ол иһин үрүҥ тунах ыһыах ыытыллар үгэһэ үөскээбит. Үһүйээн кэпсииринэн, маҥнайгы ыһыаҕы айыыларга анаан, сир-дойду иччилэригэр сүгүрүйэн, Эллэй Боотур ыспыт.
Ыһыах алгыстан саҕаланар. Түһүлгэҕэ киирбит дьон алгыс ылан, арчыланан ыраастаныахтаахтар. Алгысчыт айылҕаттан ураты айдарыылаах, үтүө тыллаах-өстөөх, дьон ытыктыыр киһитэ буолар. Кэлбит ыалдьыттары биэ үүтүттэн көөнньөрүллүбүт уохтаах кымыһынан күндүлүүллэр. Түөлбэнэн, аймахтарынан олорон саха маанылаах аһын аһыыллар: суорат, сүөгэй, күөрчэх, алаадьы, лэппиэскэ, үтэһэлээх эт, үөлүллүбүт собо, кус-хаас.
Ыһыахха көмүс куоластаах ылбаҕай ырыаһыттар, тойуксуттар, олоҥхоһуттар, оһуокайдьыттар күрэхтэһэллэр. Оһуокай Гиннесс рекордугар киирбитэ.
Ол кэнниттэн араас илии-атах оонньуулара ыытыллаллар: сүүрүү, ыстаныы, хапсаҕай, мас тардыһыыта, тааһы көтөҕүү, ат сүүрдүүтэ о.д.а.
Мин ыһыаҕы олус сөбүлүүбүн.
Мин аҕам алааһа
Төрөөбүт дойдуга, айылҕаҕа таптал киһи төрөөбүт-үөскээбит алааһыттан саҕаланар. Алааска сүөһү мэччийэр хонуулаах, оттуур ходуһалаах, ортотугар көлүйэ күөллээх, тулатыгар баараҕай тииттэр, аарыма харыйалар, солко күөҕүнэн суугунуур хатыҥнар лагласпыттар.
Былыр өбүгэлэрбит алаастарынан тарҕанан, дьиэ-уот тэринэн, сылгы-сүөһү иитэн, хара тыаҕа бултаан-алтаан олорбуттара. Кыстык уонна сайылык балаҕаннаахтара. Кыстык балаҕаҥҥа хас да ыал дьукаахтаһан олороллоро. Балаҕан саах эбэтэр буор сыбахтаах, муус түннүктээх, хотону кытта бииргэ тутуллар. Көмүлүөк оһох күнү быһа оттуллар, кыһыҥҥы хараҥа күннэргэ дьиэни сырдатар. Тула наара ороннор, ортотугар сандалы остуол баар буолар. Долбуурга саха иһитин арааһын уураллар: чороон, кытыйа, матаарчах, ыаҕайа, тымтай, тууйас о.д.а.
Сайыҥҥы балаҕан күн уотуттан хаххалыыр туос түннүктээх буолар.
Сыһыы-сыһыы муҥунан сыспай сиэллээх мустубут
Саха ыалын олоҕор-дьаһаҕар сылгыны иитии, көрүү-харайыы былыр-былыргыттан баар. Ыраах айаҥҥа - миинэр миҥэ, доҕор-атас, дьиэҕэ-уокка, үлэҕэ – көлүнэр көлө, таһаҕасчыт. Саха сылгыта намыһах уҥуохтаах, көп түүлээх, сиэлэ-кутуруга уһун буолар. Биһиги тыйыс айылҕабытыгар төгүрүк сыл устата аһаҕас халлаан анныгар сылдьан аһын булунар, тымныыны тулуйумтуо биир ураты боруода буолар.
Өбүгэлэрбит Дьөһөгөйтөн төрүттээх айыы оҕотугар ураты сыһыаннаахтарын билэбит. Ол курдук, араас сиэри-туому, бырааһынньыктары кытта ситимниибит. Былыр сахалар урууга уонна ыһыахха мииниллэр ат ыҥыырын, чаппараахтарын, кычымнарын көҕүөр ойуунан, үрүҥ көмүһүнэн ордук кичэйэн киэргэтэллэрэ.
Самаан сайын салаллан кэлиитигэр биэ үүтүттэн оҥоһуллубут толору кымыстаах чороону көтөҕөн, уйгу-быйаҥ олоҕу түстээри, ыһыахха уруйдуубут-айхаллаабыт. Сылгы сиэлэ куһаҕаны үтэйэр, ыраастыыр, араҥаччылыыр суолталаах. Ол иһин алгысчыт, ойуун сиэл дэйбиирдээх буолаллар.
Оҕо саас
Мин оонньоон-көрүлээн улааппыт оҕо сааһым, көмүс хатырыктааҕынан аатырбыт Ньидьили эбэ үрдүгэр турар Арыктаах нэһилиэгэр ааспыта. Эбэм, эһэм сүөһүлэрин илдьэ Иирэлээх алааска сайылыыллар. Сайылыкка оонньоон-мэниктээн, сөтүөлээн күнү билбэккэ атаарабыт. Сүрүн үлэбит, киэһээҥҥи ыамҥа ынахтары хомуйан аҕалыы.
Үөрэҕи-билиини ылаары, ийэбин-аҕабын кытта Мастаахха көһөн кэлбиппит. Маҥнайгы кылааска уон аҕыс буолан киирбиппит. Учууталбыт Варвара Николаевна Павлова ааҕарга-суруйарга, суоттуурга үөрэппитэ. Оскуолаҕа үөрэнэр сылларбар «Сайдам» үҥкүү, «Хоһоон түһүлгэтэ» литературнай куруһуоктарга, «Ералаш» оҕо көр-күлүү студиятыгар ситиһиилээхтик дьарыктаммытым. Араас научнай-практическай конференцияларга дакылаат ааҕан үрдүк ситиһиилэрдээхпин.
Быйыл тохсус кылааһы бүтэрэн, сельхоз техникумҥа киирэр былааннаахпын. Төрөөбүт дойдубар сылгы-сүөһү төлөһүйэрин туһугар үөрэниэм, дьоҥҥо-сэргэҕэ туһалаахтык үлэлиэм. Үөрэппит учууталларбар махтанабын.
Саас
Күн уота күлүмүрдүү оонньоон, сандал сааспыт салаллан кэллэ. Дьиэ сарайыттан муус чопчулара таммахтаан, чурулуур-чарылыыр тыастара иһиллэр. Чалбах тахсан, сылгы, ынах сүөһү тото-хана уулууллар. Суол устун бадараан элбээн, айанньыттар сырыылара тохтуур.
Маҥнайгы харалдьык тахсыыта, ырыаҕа ылламмыт, хоһооҥҥо хоһуллубут хоту дойду сибэккитэ-ньургуһун тоҥ буору тобулан үүнэр.
Сааскы сылаас салгыҥҥа оҕо-аймах бары таһырдьа оонньууллар. Улахан дьон тыаҕа бултуу-алтыы бараллар. Күөлгэ киирэн илимнииллэр. Сордоҥ хатаран дьуухалалыыллар, собо үөлэллэр, кустууллар. Сааскы кэми киһи барыта күүтэр, айылҕа уһуктар саамай үчүгэй кэм.
Төрөөбүт төрүт тылым - мин барҕа баайым
Эппэр ийэм үүтүн кытта
Иҥмит эбит, быһыыта,
Кустук өҥнөөх,
Кымыс сыттаах
Сахам мындыр саҥата...
(Семен Данилов)
Төрөөбүт тыл хас биирдии киһи ситэн-хотон сайдарыгар сүрүн күүс буолар. Мин төрөөбүт тылым – саха тыла.
«Саха тыла үрүйэ уутун курдук ыраас, сир симэҕин курдук сиэдэрэй» Н.Е.Мординов - Амма Аччыгыйа эппитинии олус кэрэ, дириҥ ис хоһоонноох.
1. Төрөөбүт тыл - бу мин ийэм-аҕам, эбэм-эһэм тыллара.
2. Төрөөбүт тыл – бу мин дьиэм-уотум, тэлгэһэм, төрөөн-үөскээн улааппыт, киһи буолбут дойдум, Сахам сирэ.
3. Төрөөбүт тыл – мин кутум-сүрүм, этим-сииним, чөл туруктаах, киһилии сиэрдээх, үтүө майгылаах буолуу.
4. Төрөөбүт тыл – билиҥҥи сайдыылаах үйэҕэ аҕыйах ахсааннаах норуот улахан норуокка баһыйтаран сүтэн-симэлийэн хаалыан сөп.
5. Төрөөбүт тыл - сүмэтин сүһүөххэ иҥэрин, саха буоларгын билиниэхтээххин, өбүгэҕин ытыктыахтааххын, Айыы суолун тутуһуохтааххын.
Омук тыла сайдыылаах, хомоҕой, этигэн буоллаҕына, өйө-санаата чэбдик, көхсө киэҥ, санаата бөҕөх буолар. Ол иһин тыл – омук тыына, дьылҕата диэн этэллэр. Тыла суох – омук суох.
Төрөөбүт тыллаах киһи ийэ куттаах, бигэ силистээх буолар. Оччоҕо эрэ омук быһыытынан уратыбыт сыаналанан, атын омуктартан хаалсыбакка үүнэн-сайдан иһиэхпит. Ийэ тыллаах киһи этэ-хаана ситэр, иһирэх иэйиитэ уһуктар, өйө-санаата, айар-тутар дьоҕура сайдар.
Онон, төрөөбүт тыл – төрүт өбүгэбит удьуорун, силиһин-мутугун быстыспат ситимэ буоларын өйдүөх тустаахпыт.
Ырыа – олох аргыһа
“Саха киһитэ оҕуһун мииннэ да – ырыаһыт, оһоҕун иннигэр олордо да – олоҥхоһут” диэн мээнэҕэ эппэттэр. Ырыа киһи күннээҕи олоҕун кытта быстыспат ситимнээх, олоҕун усталаах-туоратын тухары арыаллыыр. Киһи ис туругун иэйиитин, долгуйуутун, үөрүүтүн араас матыыпка олоҕуран айаллар.
Былыр саха кэрэ куоластаах ырыаһыттарынан тойуксуттар, оһуохайдьыттар, олоҥхоһуттар буолаллара. Ол курдук, Сергей Зверев Москубаҕа тиийэ тойуктаабыта.
Ырыаны истиэххэ олус кэрэ, киһи санаатын көтөҕөр, дууһатын чэпчэтэр. Биһиги дойдубутуттан төрүттээх ырыаһыттар: Сахаайа, Степан Васильев, Терентий Егоров, Константин Степанов, Айталина Макарова о.д.а.
Билиҥҥи сайдыылаах үйэҕэ араас музыкальнай, компьютернай технологиялар музыка эйгэтигэр сабыдыаллара улаатта. Мин Николай Новгородов «Төрүт дойдубар» ырыатын сөбүлээн истэбин уонна ыллыыбын. Ырыа нарын иэйиини, астыныыны, дуоһуйууну үөскэтэр.
Мин сөбүлүүр идэм
Саха киһитэ бары идэҕэ сыһыаннаах мындыр норуот. Былыр сүрүн үлэ сүөһү иитии, бултааһын, балыктааһын, уһаныы этэ. Ол сиэринэн, дьонум миигин төрүт үлэҕэ кыра эрдэхпиттэн үөрэппиттэрэ. Биһиги дьиэ кэргэн тэриллиилээх тыа хаһаайыстыбабытыгар уон алта ыанар ынахтаахпыт, аҕыс биэлээхпит. Государство өйөбүлүнэн хотон туттубуппут, тыраахтар атыыласпыппыт.
Оскуолабын бүтэрдэхпинэ, тыа хаһаайыстыбатын техникумугар сири оҥорооччу (мелиорация) идэтин баһылыахпын баҕарабын. Бу идэнэн үлэһит суох, ол иһин оттуур, мэччирэҥ сирдэрбит олус аҕыйаатылар. Сорохторо ууга барбыттара, сорохторо ойуур буоллулар.
Мин идэбин баһылаатахпына, кэпсээҥҥэ кэрэхсэнэрин курдук налыы-сыһыылаах киэҥ-куоҥ алаастары оҥоруом. Хонуу аайы хороҕор муостаах, сыһыы аайы сыспай сиэллээх элбиэ. Үүт-эт ас дэлэй буолуо. Бар дьоммун сибиэһэй аһылыгынан хааччыйыам, доруобуйалара тупсуо, бөҕөргүө.
Тапталлаах куоратым-Дьокуускай
Биһиги сахабыт сирин киин куората Дьокуускай буолар. Туймаада хочотугар дьон тоҕуоруйан олохсуйар сиригэр 17 үйэ саҕаланыытыгар тутуллубута.
Дьокуускай куорат билиҥҥитин уонна уруккутун хааартыскаларынан тэҥнээн көрдөххө, ааспыт үйэлэргэ мас дьиэлэрдээх мас тутуулаах куорат. Онтон 19 үйэҕэ сайдыы киирэн нуучча норуотун кытта ыкса алтыһан кирпииччэ дьиэлэр тутуллубуттар. Билигин аҕыйах дьиэ хаалан истолрическай пааматынньык буолан тураллар. Дьэ, уонна 20 үйэттэн саҕалаан күн аайы тупса киэркэйэ турар. Үгүс тутуу ыытыллар, ол курдук саҥа театрдар, эт-хаан өттүнэн сайдарга дыбарыастар, олоҥхо дьиэтэ, музейдар о.д.а. үрдүк дьиэлэр мэндэйэллэр.
Куораппыт сахабыт сирин сайдыы эйгэтин биир киин куоратынан биллэр. Манна элбэх үөрэх тэрилтэлэрэ бааллар. Сахабыт сирин бары муннуктарыттан үөрэнэ-сайда кэлэллэр. Тапталлаах куораппытын сайынын сандаархай фонтаннар, кыһынын муус оҥоһуктар киэргэтэллэр.
Сэһэҥҥэ, кэпсээҥҥэ киирбит, ырыаҕа ылламмыт, тапталлаах Дьокуускай куоратым өссө да сайда, чэчирии тур!